Căng thẳng Mỹ-Trung đe dọa sự phát triển của ngành năng lượng mặt trời ở Đông Nam Á

Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời đang trên đà phát triển mạnh mẽ ở Đông Nam Á, nơi được xem là trung tâm sản xuất tấm pin mặt trời lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc, hiện đang đối mặt với nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi Hoa Kỳ xem xét áp đặt thuế quan cao đối với khu vực này.

Trong suốt thập kỷ qua, nhiều công ty Trung Quốc đã mở nhà máy tại các quốc gia Đông Nam Á, nhưng hiện nay họ đang phải đối mặt với cáo buộc né tránh nộp thuế nhập khẩu của Mỹ. Kết quả là ít nhất ba công ty lớn, bao gồm Longi Green Energy Technology và Trina Solar, đã phải thu hẹp hoạt động tại Thái Lan, Việt Nam, Malaysia và Campuchia – những quốc gia hiện đang bị Mỹ chú ý.

Theo dữ liệu từ BloombergNEF, bốn quốc gia này hiện đóng góp hơn 40% tổng công suất sản xuất mô-đun năng lượng mặt trời ngoài Trung Quốc. Trong bối cảnh này, các công ty Trung Quốc đang nỗ lực tìm kiếm các thị trường mới để thay thế Mỹ.

Yana Hryshko, giám đốc nghiên cứu chuỗi cung ứng năng lượng mặt trời toàn cầu tại Wood Mackenzie, nhận định: “Các nhà cung cấp hiện đang cân nhắc di chuyển dây chuyền sản xuất, đặc biệt là tế bào quang điện, đến Indonesia, Lào hoặc Trung Đông.”

Trong khi đó, một số nhà sản xuất Trung Quốc vẫn đang chờ đợi phán quyết cuối cùng về mức thuế quan của Hoa Kỳ trước khi đưa ra quyết định về việc di dời hoạt động sản xuất.

Tình trạng bất ổn hiện tại trong ngành công nghiệp năng lượng mặt trời tại Đông Nam Á phản ánh một xu hướng rộng hơn trong chuỗi cung ứng năng lượng sạch toàn cầu. Hoa Kỳ, Châu Âu và các quốc gia khác đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách với Trung Quốc, quốc gia dẫn đầu trong sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời và pin xe điện.

Đồng thời, các công ty năng lượng mặt trời của Trung Quốc đang phải đối mặt với áp lực từ thị trường quốc tế và tình trạng dư thừa nội địa nghiêm trọng, dẫn đến việc một số doanh nghiệp nhỏ đã phải tuyên bố phá sản.

Vào tháng 8 năm ngoái, cuộc điều tra của Hoa Kỳ đã phát hiện một số nhà sản xuất Trung Quốc, những người đã chuyển hoạt động sang Đông Nam Á sau khi Hoa Kỳ áp thuế lên tấm pin nhập khẩu trực tiếp từ Trung Quốc vào năm 2012, đã có hành vi lách luật thuế một cách bất hợp pháp. Kết quả là, năm công ty trong khu vực hiện phải đối mặt với mức thuế nhập khẩu mới.

Hiện tại, một số công ty Hoa Kỳ đang yêu cầu chính phủ áp mức thuế lên đến 272% đối với tất cả các sản phẩm năng lượng mặt trời từ bốn quốc gia Đông Nam Á. Dự đoán của BloombergNEF vào tháng 5 cho thấy mức thuế có thể dao động từ 30% đến 50%, gấp đôi mức thuế 25% hiện tại đối với sản phẩm từ Trung Quốc, nơi Nhà Trắng dự định tăng gấp đôi mức thuế.

Vào tháng 6, Hoa Kỳ đã tiến gần hơn đến việc áp dụng thuế quan khi Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ thông qua cuộc bỏ phiếu sơ bộ, xác nhận rằng các nhà sản xuất trong nước bị ảnh hưởng bởi hàng nhập khẩu giá rẻ từ Đông Nam Á.

Kể từ đó, các nguồn tin từ Trung Quốc và Malaysia cho biết Longi Green Energy đã ngừng năm dây chuyền sản xuất tại Việt Nam và thu hẹp quy mô hoạt động tại Malaysia. Trina Solar đang lên kế hoạch đóng cửa một số cơ sở trong khu vực, đồng thời Jinko Solar đã đóng cửa một nhà máy ở Malaysia.

Vào tháng 6, Longi Green Energy thông báo đã điều chỉnh kế hoạch sản xuất tại một số nhà máy do thay đổi trong chính sách thương mại. Tuy nhiên, công ty khẳng định nhà máy ở Malaysia vẫn hoạt động và tiếp tục vận chuyển pin đến Hoa Kỳ. Longi cho biết không có kế hoạch chuyển công suất vì nhu cầu từ các thị trường khác như Ấn Độ và Canada sẽ hỗ trợ các nhà máy ở Đông Nam Á.

Trina Solar cho biết nhà máy tại Thái Lan vẫn hoạt động bình thường và công ty sẽ quyết định các bước tiếp theo dựa trên kết quả cuộc điều tra mới nhất của Hoa Kỳ. Jinko Solar chưa phản hồi yêu cầu bình luận, trong khi JA Solar xác nhận nhà máy tại Việt Nam vẫn hoạt động bình thường.

Tuy nhiên, không phải tất cả các nhà máy Trung Quốc ở Đông Nam Á sẽ đóng cửa. Dennis Ip, nhà phân tích tại Daiwa Capital Markets, cho rằng các sản phẩm từ khu vực này vẫn có thể xuất khẩu đến Ấn Độ, Châu Âu và các khu vực khác. Một số cơ sở cũ hơn có thể bị đóng cửa, nhưng các nhà máy mới hơn vẫn có khả năng tồn tại nếu tìm được thị trường thay thế.

Sự thay đổi chính sách nghiêm ngặt từ Hoa Kỳ diễn ra khi cả hai đảng chính trị lớn tại nước này đều có lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh trước thềm cuộc bầu cử vào tháng 11.

Việc áp đặt thuế quan có thể không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất năng lượng mặt trời tại Đông Nam Á mà còn làm giảm hiệu quả nỗ lực giảm lượng phát thải carbon của Hoa Kỳ. Năm ngoái, khu vực này cung cấp hơn ba phần tư lượng sản phẩm năng lượng mặt trời nhập khẩu của Mỹ.

Dự đoán cho thấy thuế quan có thể được áp dụng vào đầu năm tới. Tuy nhiên, nếu đảng Dân chủ giành ưu thế trong cuộc bầu cử, thời điểm thực thi có thể sẽ được đẩy nhanh, theo Deborah Elms, người đứng đầu chính sách thương mại tại Hinrich Foundation, một tổ chức phi lợi nhuận tại Châu Á thúc đẩy thương mại toàn cầu bền vững.

Theo bà Elms, số liệu thu được về sản xuất năng lượng mặt trời trong nước tại Hoa Kỳ không tăng trưởng nhanh như mong đợi, điều này có thể dẫn đến việc giảm bớt mức độ giám sát đối với các chính sách thương mại liên quan.

Ngoài ra, bà Elms cũng lưu ý về việc các biện pháp ngăn chặn việc lách luật thuế từ Trung Quốc có thể tiếp tục diễn ra trong trường hợp Donald Trump tái đắc cử, do ông có xu hướng tập trung vào các quốc gia mà Mỹ đang thâm hụt thương mại, bao gồm nhiều nước ở Đông Nam Á.