Việt Nam mở cửa cho doanh nghiệp lớn trực tiếp mua năng lượng sạch

Việt Nam đã thông qua nghị định nới lỏng quyền kiểm soát của nhà nước trong việc bán điện cho các công ty tư nhân, mở ra cơ hội phát triển cho thị trường năng lượng.

Theo quy định mới, các nhà máy tiêu thụ nhiều điện, như Samsung Electronics, sẽ được phép mua điện trực tiếp từ các nguồn cung cấp năng lượng điện gió và điện mặt trời. Quyết định này không chỉ giúp các công ty lớn đạt được mục tiêu khí hậu của họ mà còn giảm áp lực lên lưới điện quốc gia.

Chính phủ Việt Nam vừa phê duyệt nghị định về cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) vào đầu tháng này, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong ngành năng lượng. Với quy định mới này, người tiêu dùng sẽ không còn phải phụ thuộc vào tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) và các công ty con của nhà nước, với các mức giá do chính phủ ấn định

Ngoài ra, các nhà đầu tư nước ngoài cũng đã kêu gọi sự thay đổi này, họ đóng vai trò then chốt trong việc đưa Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu lớn. Giles Cooper, đối tác tại công ty luật quốc tế Allens ở Hà Nội, chuyên về chính sách năng lượng, nhận định: "DPPA sẽ tạo ra những biến chuyển đáng kể cho tình hình hiện tại."

Nếu không có sự thay đổi này, các công ty sẽ gặp "khó khăn, nếu không muốn nói là không thể" trong việc thực hiện cam kết giảm dần sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Giles Cooper, người đã tham gia soạn thảo luật, cho biết với việc nhiều quốc gia ngày càng áp dụng thuế ô nhiễm carbon, các công ty sử dụng năng lượng sạch sẽ được hưởng "lợi thế cạnh tranh đáng kể" trên một số thị trường.

Kế hoạch nới lỏng quyền kiểm soát của nhà nước đối với việc bán điện đã diễn ra từ năm 2019. Trong khi hầu hết các quốc gia Đông Nam Á duy trì thị trường điện tập trung, thông qua DPPA số lượng công ty mua năng lượng trực tiếp từ các nhà sản xuất điện đang tăng lên, theo Kyeongho Lee, giám đốc Nghiên cứu Điện lực Châu Á – Thái Bình Dương tại Wood Mackenzie.

Lee cho biết sản lượng điện từ các hợp đồng DPPA đã tăng từ 15 gigawatt vào năm 2021 lên 26 gigawatt vào năm 2023, với sự gia tăng chủ yếu diễn ra tại Ấn Độ, Úc và Đài Loan, chiếm hơn 80% tổng công suất toàn cầu.

Việc Việt Nam áp dụng quy định mới nhằm giải quyết mối quan tâm của các nhà đầu tư về khả năng tiếp cận nguồn năng lượng sạch và ổn định. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam nổi lên như một giải pháp hấp dẫn cho các doanh nghiệp đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc.

Các nhà phân tích kỳ vọng rằng việc tự do hóa thị trường sẽ không chỉ thúc đẩy việc xây dựng nhiều trang trại điện gió và điện mặt trời mới mà còn đảm bảo một thị trường năng lượng sạch, góp phần vào sự phát triển bền vững của ngành năng lượng.

Theo khảo sát của Bộ Công thương Việt Nam, khoảng 20 công ty lớn đang quan tâm đến việc mua năng lượng sạch trực tiếp từ các nhà sản xuất, với tổng nhu cầu ước tính gần 1 gigawatt.

Nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam, Samsung, là một trong những công ty đầu tiên hợp tác với chính phủ để triển khai cơ chế này. Công ty đặt mục tiêu chuyển đổi tất cả các cơ sở sản xuất của mình sang năng lượng tái tạo vào năm 2027, với Việt Nam là cơ sở sản xuất điện thoại di động chính của công ty, chiếm hơn một nửa tổng sản lượng.

Trong một email gửi cho The Associated Press, Samsung, công ty đa quốc gia Hàn Quốc thể hiện sự phấn khởi khi "sắc lệnh mang tính bước ngoặt" này được phê duyệt.

Các nhà máy của Samsung đã chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo từ năm 2022 thông qua việc mua tín dụng năng lượng tái tạo. Công ty cho biết: “Với cơ chế DPPA hiện nay, chúng tôi có nhiều lựa chọn hơn để mua năng lượng tái tạo và mong muốn hợp tác với chính phủ Việt Nam để triển khai thêm các hợp đồng mua bán điện (PPA).”

Apple Inc., công ty đã chuyển một số hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam sau khi gặp gián đoạn trong sản xuất do đại dịch COVID-19, cũng hoan nghênh cải cách này như một “bước tiến quan trọng hướng tới một lưới điện sạch hơn.”

Bessma Aljarbou, Giám đốc bộ phận Supplier Carbon Solutions của Apple, đã nhận xét rằng kế hoạch này mở ra một “cơ hội có ý nghĩa” cho các nhà cung cấp trong việc hỗ trợ Việt Nam đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, đồng thời thúc đẩy Apple tiến gần hơn đến mục tiêu tương tự vào năm 2030.

Tuy nhiên, sự thành công của DPPA sẽ phụ thuộc vào khả năng của Việt Nam trong việc nhanh chóng cải thiện hệ thống lưới điện hiện tại. Lưới điện của Việt Nam đang gặp khó khăn trong việc theo kịp sự phát triển nhanh chóng của năng lượng sạch, và Việt Nam ước tính cần tới 15 tỷ USD để nâng cấp cơ sở hạ tầng điện của mình.

Điều này có thể trở thành một rào cản lớn đối với các nhà máy không thể xây dựng trang trại điện mặt trời hoặc điện gió gần khu vực hoạt động của mình. Thay vào đó, những công ty này sẽ phải mua điện sạch "ảo," tức là mua năng lượng từ EVN – năng lượng được mua lại từ các trang trại năng lượng tái tạo. Các công ty khác sẽ phải bù đắp khoản chênh lệch giữa giá do chính phủ quy định và giá thỏa thuận trong hợp đồng.

Giles Cooper giải thích: “Trong trường hợp này, không có đường dây nối trực tiếp giữa các công ty và nhà máy phát điện, khoảng cách này có thể lên tới hàng trăm km.” Ông cũng cho biết dù các công ty vẫn mua điện từ đơn vị cung cấp thuộc nhà nước, họ vẫn sẽ nhận được chứng nhận hợp đồng về việc sử dụng năng lượng tái tạo.

Chỉ thị mới cung cấp hai cơ chế cho phép các nhà máy mua trực tiếp năng lượng tái tạo. Đầu tiên là mô hình "dây trực tiếp", cho phép một số người tiêu thụ điện lớn kết nối trực tiếp với một nhà máy điện tái tạo gần đó thông qua đường dây truyền tải. Nhờ đó, họ có thể mua điện theo mức giá đã thỏa thuận, đảm bảo nguồn điện hoàn toàn từ năng lượng sạch mà không có sự tham gia của EVN.

Việt Nam đã tăng cường việc sử dụng năng lượng mặt trời và gió gấp mười lần trong giai đoạn 2015-2023, với năng lượng sạch hiện chiếm khoảng 13% tổng sản lượng điện. Tuy nhiên, sự phát triển này đã gặp phải sự trì trệ trong những tháng gần đây do các rào cản chính sách. Những vấn đề như việc loại bỏ các hợp đồng dài hạn và hấp dẫn cho các nhà sản xuất năng lượng sạch, và thiếu cơ chế bảo vệ cho các tổn thất khi năng lượng từ mặt trời hoặc gió không được sử dụng để cân bằng lưới điện đang tạo ra khó khăn đáng kể. Thêm vào đó, tình hình càng trở nên phức tạp hơn bởi sự bất ổn chính trị liên quan đến chiến dịch chống tham nhũng.

Trong khi việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm, vốn đang có xu hướng giảm, lại tăng lên 53,6% trong quá trình sản xuất điện vào năm 2023, từ mức 49,7% của năm trước, theo dữ liệu từ tổ chức nghiên cứu năng lượng Ember tại Anh.

Chỉ thị mới có tiềm năng đảo ngược xu hướng này bằng cách tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà sản xuất năng lượng. Nó đảm bảo có người mua cho các dự án điện gió và điện mặt trời cụ thể, như Dinita Setyawati, nhà phân tích chính sách điện cấp cao khu vực Đông Nam Á tại Ember, nhận định: “Điều này mang lại sự chắc chắn hơn từ góc độ kinh doanh.”

Bà Setyawati cũng nhấn mạnh rằng luật mới có khả năng "mở khóa" một lượng lớn mối quan tâm đến việc xây dựng các trang trại điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam. 

Bà chia sẻ: “Nếu kế hoạch này thành công, chúng ta có thể kỳ vọng sẽ thấy sự gia tăng đáng kể về công suất năng lượng tái tạo được lắp đặt.”